اداره دانشگاه های بزرگ دنیا با فرهنگ وقف و خیریه
محمدصالح طیب‌نیا رئیس چهارمین همایش ملی «خیر ماندگار» گفت: غرب، سهم ویژه‌ای از پیشرفت و تمدن خود را مرهون وقف است؛ دانشگاه‌های بزرگ در کشورهای آمریکا و انگلستان از طریق موقوفات اداره می‌شوند.
به گزارش خبرگزاری برنا؛ نشست «زنان، نیکوکاری و پیشرفت ایران» به همت پژوهشکده آلاء و دبیرخانه چهارمین همایش ملی «خیر ماندگار» در دانشگاه اصفهان برگزار شد.
ابتدا محمدصالح طیب‌نیا، دبیر نشست و رئیس چهارمین همایش ملی «خیر ماندگار» با اشاره به تقارن زمانی ایام ولادت حضرت زهرا(س) با این پیش نشست اظهار کرد: وقتی به تاریخ کشور نگاه کنیم، می‌بینیم که امورخیر درپیشرفت کشور بسیارمؤثر بوده است.
وی با بیان اینکه امروز لازم است از ظرفیت عظیم نیکوکاری برای حل مسائل جامعه استفاده کنیم، تصریح کرد: از سال ۱۳۹۵ پژوهش درباره امور خیر در بنیاد خیریه راهبری آلاء به طور جدی آغاز و در ادامه به تأسیس مرکز پژوهشی آلاء و سپس اخذ مجوز پژوهشکده آلاء در دانشگاه اصفهان منجر شد.
رئیس چهارمین همایش ملی «خیر ماندگار» ادامه داد: برگزاری بیش از ۵۵ نشست تخصصی به شکل ماهانه، برگزاری چهار دوره همایش ملی خیر ماندگار به منظور گفتمان‌سازی در امور خیر و تألیف و ترجمه ده‌ها کتاب در زمینه نیکوکاری از دستاوردهای پژوهشکده آلاء بوده است.
وی افزود: وقف در زندگی ما ایرانیان و مسلمانان همواره جاری و ساری بوده و سبک زندگی مسلمانان کاملاً با نیکوکاری گره خورده بوده است، اما امروز به دلایلی این امر کمرنگ شده؛ خانم «امی سینگر» در کتاب «خیریه در جوامع اسلامی» که به همت پژوهشکده آلاء ترجمه شده است، نقش وقف و تمدن اسلامی را به خوبی توضیح داده است.
استفاده بهینه غرب از فرهنگ نیکوکاری و وقف
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان اظهار کرد: غرب، سهم ویژه‌ای از پیشرفت و تمدن خود را مرهون وقف است؛ دانشگاه‌های بزرگ در کشورهای آمریکا و انگلستان از طریق موقوفات اداره می‌شوند، مثلاً دانشگاه هاروارد ۲۱ درصد از بودجه خود را مستقیماً از محل موقوفاتش تأمین می‌کند.
وی ابراز کرد: در آمریکا بیش از یک‌ونیم میلیون مؤسسه خیریه و سازمان مردم‌نهاد فعالیت می‌کند و این نشان می‌دهد که غربی‌ها از ظرفیت نیکوکاری در مسائل مختلف به خوبی استفاده می‌کنند. برخی دولت‌ها در غرب نه تنها خیریه را از مالیات معاف می‌کنند، بلکه به خیریه‌ها پول می‌دهند تا در مواردی مثل بهداشت، درمان و … که دولت و بخش خصوصی توان و انگیزه کافی برای ورود به آن را ندارند، هزینه کنند.
دبیر پیش نشست همایش ملی «خیر ماندگار» تصریح کرد: امروز اگر در هیئت امنای دانشگاه‌های کشور حداقل دو خیّر عضو شوند و همچنین هیئت‌مدیره مجامع خیرین دانشگاه‌های کشور تماماً از خیّرین باشند، اعتماد خیرین برای کمک به نهاد دانشگاه بیشتر می‌شود، این موضوع اگر به قانون تبدیل و به اجرا در بیاید، فرصت بزرگی برای ورود کمک‌های خیرخواهانه به نهاد علم فراهم می‌آورد.
طیب‌نیا ادامه داد: تجربه تاریخی وقف و نیکوکاری در کشور ما و تجربه معاصر غرب در موفقیت‌هایی که با استفاده از ظرفیت نیکوکاری به دست آورده است، ما را بر آن داشت تا چهارمین همایش ملی «خیر ماندگار» را به موضوع «نسبت وقف و نیکوکاری با پیشرفت ایران» اختصاص دهیم؛ یکی از محورهای اصلی این همایش، نسبت زنان با پیشرفت ایران است و نشست امروز به این مسئله اختصاص دارد.
موقوفات با کیفیت زنان در عصر صفوی
در ادامه نزهت احمدی، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان درباره نقش تاریخی زنان ایران در عرصه اجتماعی اظهار کرد: بسیاری از افرادی که درباره تاریخ ایران سخن می‌گویند، زنانِ دوران پیشامدرن را اصلاً به حساب نمی‌آورند و تصور می‌کنند زنان موجودیت اجتماعی نداشته‌اند، در حالی که شواهد تاریخی نشان می‌دهد زنان دست کم از دوران صفویه، نقش‌آفرینی‌های مؤثر در عرصه اجتماع داشته‌اند.
وی ادامه داد: اگر بخواهیم زنان جامعه در عصر صفوی را طیف‌بندی کنیم، باید بگوییم زنان شهری، روستایی و عشایر اقتضائات متفاوتی داشتند؛ از آنجا که زنان روستایی و عشایر کاملاً در کار و تولید پابه‌پای مردان مشارکت داشتند با محدودیت‌های کمتری در عرصه اجتماع مواجه بودند، عمده محدودیت زنان برای زنان شهری و به خصوص طبقه بالا بود،این زنان اگرچه مثل زنان روستایی و عشایر درگیر کار روزمره نبودند اما عموماً به واسطه وقف و نیکوکاری به نقش‌آفرینی در عرصه اجتماع می‌پرداختند.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان درباره وقف گفت: وقف به دین و آیین خاصی اختصاص ندارد و هر دین یک پرستشگاه دارد که پیروان آن برایش وقف می‌کنند؛ در گذشته، حکومت‌ها هیچ تضمینی برای تأمین نیازهای مردم نداشتند. در دوران پیشامدرن حکومت‌ها این کارها را در قالب خیر انجام می‌دادند و از خدمات اجتماعی برای کسب مشروعیت یا طلب دعای خیر استفاده می‌کردند.
وی افزود: در چنین شرایطی که ارائه خدمات اجتماعی از جانب حکومت‌ها با کمترین تعهد مواجه بود، افراد مختلف جامعه با توان‌های فکری و مالی مختلف به شکل وقف و نیکوکاری در ارائه این خدمات به مردم مشارکت می‌کردند.
وقف مدارس علمیه به همت زنان نیکوکار در عصر صفوی
احمدی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: انگاره غالب این است که اوج‌گیری موقوفات در ایران به دوران قاجار مربوط می‌شود، اگرچه کمیّت موقوفات در دوران قاجار زیاد است اما کیفیت آن موقوفات ابداً به پای کیفیت موقوفات صفویه نمی‌رسد. من در مقالاتی با آمار و ارقام نشان داده‌ام که بیشترین موقوفات در عصر صفویه درباره مدرسه بوده است.
وی اضافه کرد: چندین مدرسه به وسیله زنانِ شاخص عصر صفوی در شهر اصفهان ساخته شدند که تا به امروز نیز برجای مانده‌اند: مدرسه جدّه بزرگ که توسط مادربزرگ شاه عباس دوم ساخته شد؛ مدرسه جدّه کوچک که توسط عروس شاه عباس دوم و مدرسه نیم‌آورد که به تشویق زینب بیگم توسط همسرش حکیم‌الملک اردستانی ساخته شد. باعث شگفتی است که زنانی که از تحصیل محروم بودند، برای ساخت مدرسه پیشگام می‌شدند.
این پژوهشگر تاریخ در ادامه گفت: اگر این زنان آگاه نبودند و سواد نداشتند، قطعاً چنین کارهای فاخری نمی‌کردند، ساز و کار سوادآموختن آنها متفاوت بود. دختران تا یک سنی در مکتبخانه‌ها کنار پسران درس می‌خواندند، از یک سنی به بعد خانواده‌ها برای دخترانشان معلم سرخانه (معلم خصوصی) می‌گرفتند و طلاب از پشت پرده به دختران سواد و شرعیات یاد می‌دادند. همچنین والدینی که خودشان تحصیل‌کرده بودند به دختران خود سواد یاد می‌دادند.
وی افزود: میرزا فضل‌الله شهرستانی در عصر صفوی، یک بیمارستان می‌سازد و در سند ساخت آن بیمارستان از یک زن جراح و دو پرستار زن یاد می‌کند. همسران، خواهران و دختران پزشکان، کسانی بودند که طبابت یاد می‌گرفتند اما چون زنان اسم خود را نمی‌نوشتند و نوشتن اسم آنها مرسوم نبود، آثار آنها به طور کامل شناسایی نشده است.
احمدی در پایان گفت: اگر در جامعه، آگاهی‌بخشی و مدیریت خوبی وجود داشته باشد، وقف می‌تواند به سمت نیازهای فعلی جامعه سوق پیدا کند و یکی از وظایف پژوهشکده آلاء و چهارمین همایش ملی خیّر ماندگار باید همین امر است.
